مسئولیت مدنی و کیفری پرستاراندر نظام حقوقی و سلامت ایران

مسئولیت مدنیو کیفری پرستاراندر نظام حقوقی و سلامت ایران

شبنم شاهطاهری-استاد دانشگاه پیام نور

به طور حتم اگربنا به شمارش پیشه های دشوار جامعه باشد ، پرستاری در رده ابتدایی این فهرست قرارخواهد گرفت . هدف اصلی این گروه زحمتکش ، تأمین سلامت و بهبود بیماران تحت مراقبتمی باشد . با توجه به حساسیت و پر مخاطره بودن این رشته و ارتباط مستقیم آن با جانافراد ، در آمد کم این پیشه از معضلات اساسی بوده و شاید در برخی از موارد سببکاهش انگیزۀ صاحبان آن گردد و با این توصیف فقط عشق به این حرفه سبب دوام و حفظکیفیت و ادامۀ مسیر میگردد . با توجه به اهمیت این حرفه در بحث نظام سلامت ، لازماست تا برای پرستاری از حیث مسئولیت ، مزایای ویژه ای قائل شد ، زیرا آشنائی باقوانین و مقررات و ضوابط حاکم بر پرستاری از اولیت های حقوق پرستاران در موقعیتگوناگون می باشد . هدف از ارائه این مقاله ، بررسی و تفسیرمسئولیت مدنی و کیفریپرستاران در موقعیت های متفاوت می باشد که مقصود از آن ایجاد بستر مناسب جهت ارائهخدمت بهتر پرستاران می باشد .

تبیین بحث :

حرفه پرستاری درقلب نظام سلامت قراردارد ، به گونه ای که در میان افراد شاغل در حرفه پزشکی در بخشبهداشت ، پرستاران بیشترین قشر را به خود اختصاص داده اند . با توجه به اهمیت اینرشته ، قوانین و مقررات صریحی به تصویب رسیده است که مسئولیت پرستاران را در مورد موقعیتو شرایط گوناگون تعیین می نماید. در تاریخ 21/09/1380، قانون نظام پرستاری مشتملبر بیست و هشت ماده و بیست تبصره به تایید شورای نگهبان رسید که در حال حاضر قابلاجرا می باشد و آنچه از مضمون قوانین بر می آید ، این است که نوع تعهدات پرستاراندر نظام حقوقی تعهد به وسیله » ( شخص متعهد می شود تمام اقدامات لازم را برایحصول نتیجه انجام دهد . در این صورت متعهد اگر به تعهدش عمل نمود و نتیجه حاصل نشد، مسئول نیست ) می باشد . بدیهی است که اغلب نظام های حقوقی در حمایت از حقوقپزشکان و پرستاران همچون کشور فرانسه ، این نوع تعهد را پذیرفته اند .پرسشی که دراینجا مطرح می باشد این است که آیا تنها قانون نظام پرستاری و وحدت ملاک از قوانینمربوط به مسئولیت مدنی و کیفری سبب احقاق حق این قشر خواهد شد یا نیاز است کهسازمان نظام پرستاری و سایر ارگان های وابسته ، تجدید  نظری را نسبت به آئین نامه ها و تصویب قوانینجدید اعمال نمایند ؟ هر وزارت بهداشت و درمان تعرفه های درمانی پزشکاران را در بخشهای خصوصی ، دولتی ، عمومی غیر دولتی و خیریه تعیین می نماید . حاصل عملکردپرستاران نسبت به تعرفه های اعلامی 6 درصد خدمات تخت های بیمارستان ها می باشد کهمبلغ ناچیزی است در سال 1386 قانونی در خصوص تعرفه های خدمات پرستاری تصویب شد کهاز آن زمان 10 سال می گذرد و هنوز این قانون به اجرا نرسیده است . این امر موجبنیتی پرستاران و نظام پرستاری می باشد که هنوز مرتفع نشده است . ما در اینمقاله به بررسی این قانون ، مسئولیت مدنی و مسئولیت کیفری پرستاران و قوانین مربوطبه آن را می پردازیم .

1-   انواع مسئولیت پرستاران :

در اصطلاح حقوقی، مسئولیت عبارت است از تعهد قانونی شخص بر رفع ضرری که به دیگران وارد نموده است، خواه این ضرر ناظظی از تقصیر خود وی یا ناشی از فعالیت او باشد . مسئولیتپرستاران دارای انواع گوناگون می باشد که عبارت است از : 1- مسئولیت اخلاقی 2-مسئولیت قانونی 3- مسئولیت انتظامی 4- مسئولیت کیفری 5- مسئولیت مدنی که ما در اینمقاله تنها به بررسی مسئولت کیفری و مدنی می پردازیم .

2-   مسئولیت کیفری پرستاران :

پرستاری شغلی دشوار و با مسئولیت هایی فراوان است .به همین دلیل جایگاهاجتماعی صاحبان این حرفه ، در جامعه بالا می باشد . متأسفانه با تمام تلاش هایکادر درمان در انجام وظایف محوله ، باز هم شاهد افزایش آمار شکایت علیه پرستارانهستیم که از شایع ترین علل آن نا آشنایی برخی از پرستاران به قوانین و مقررات حاکمبر حرفه پرستاری است . به طور کلی هر پرستاری که به طور مستقیم یا غیر مستقیم بابیماری در ارتباط باشد ، مسئول اعمال خود است و اگر در این راه خسارتی متوجه فردیشود ، باید از عهده جبران برآید. در امور کیفری ، اصولا قانونی گذار ، اوامر ونواحی خود را که تخلف از آنها جرم است و کیفر به همراه خواهد داشت را به طور حصریبر می شمارد . این مهم که به قاعده قبح عقاب بلابیان» معروف می باشد ، در اصل 36قانون اساسی و در ماده 2 قانون مجازات اسلامی مصوب 1370و همچنین در اصلاحات 1392درج ، شده است .(گلدوزیان ،1387 ، ص19-14) بنابراین چنانچه پرستار دچار ارتکاب بهاعمالی شود که طبق اصل قانونی بودن مجازات جرم محسوب میگردد . مرتکب جرم شده است .از جمله مهمترین عناوین مجرمانه ، عبارتند از : سقف جنین به صورت غیر مجاز ،خودداری از کمک به مددجویان خاصه در مواقع اورژانس ، پایان دادن به زندگی بیمار ،افشای اسراس بیمار و سهل انگاری پرستار.

3-   مسئولیت مدنی :

همانطور که گفته شد ، مسئولیت حقوقی به دو نوع مدنی و کیفری تقسیم می شود کهدر هر دو مورد شرط تحق مسئولیت این می ابشد که شخص باید دچار انجام فعل یا ترک فعلگردد .در خصوص مسئولیت کیفری در مباحث پیش بررسی شد . حال به بررسی مسئولیت مدنیمی پردازیم.

آئین نامه تاسیس مرکز مشاوره و ارائه خدمات پرستاری مصوب 26 مرداد ماه 1378وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی در بند الف ماده 3، پرستار را بدینگونه تعریفنموده است : پرستاری عبارت است از کمک به فرد سالم یا بیمار در انجام آن دسته ازفعالیت هایی که سبب حفظ و ارتقای سلامتی می گردد ،به نحوی که اگر فرد ، توانایی ،ارائه و یا آگاهی لازم را داشت ، می توانست آن فعالیت ها را بدون کمک انجام دهد »همین تعریف بار مسئولیت پرستار را درقبال بیمار با عنایت به تعهدات قید شده معینمی نماید . در مسئولیت مدنی این حکم به عنوان قاعده پذیرفته شده است که هر شخصی بهدیگری خسارت زند ، باید آن را جبران نماید . ( فلاح ، ص 75  ، 1392) برخلاف مسئولیت کیفری ، در مسئولیتمدنی نیاز نیست تا مبنای قانونی وجود داشته باشد .معیار تشخیص خطار ، داوری ، رویهقضایی و اندیشه های حقوقی است .با عنایت به مطالب ذکر شده می توان مسئولیت مدنیپرستار را بدین صورت تعریف نمود : مسئولیت حادث شده از عملکرد یک پرستار که همجنبه مادی و مالی دارد و هم جنبه معنوی و غیر مادی که در اثر عملکرد غیر متعارف وخلاف قانون یا قرارداد یا عرف پرستار به وجود می آید و موجب ورود ضرر به بیمارانیا آنها می شود .(کریمان راوندی ، 1386،ص115) برای نمونه : چنانچه پرستاری خارج ازحیطه وظایف خود در قالب کمک جراح برسد و عملی حاضر شود و دچار تصور گردد ، علاوهبر مسئولیت کیفری حاکی ، دچار مسئولی مدنی نیز شده است که به علت این که دلیلمسئولت کیفری طبق قاعده سببیت نزدیکتر است موجبات مجازات برسد این نوع مسئولیت میباشد . حال جهت تکمیل مبحث مسئولیت مدی به ارکان این نوع مسئولیت ، مبنا و ریشهمسئولیت مدنی پرستاران و بیمه این نوع مسئولیت خواهیم پرداخت .

1-3- ارکان مسئولیت مدنی :

ارکان و یا به عبارتی عناصر مسئولیت مدنی پرستار عبارت است زا :

1-1-3- فعل زیان بار یا خطاری پرستاری

2-1-3- تحقق خسارت

3-1-3- اثبات ارتباط سببیت میان فعل زیان بار و خسارت حاصله که باید برایاحراز مسئولیت ابتدا مراتب فوق و مسئولیت پرستار برای مقامات قضایی احراز گردد.(فلاح ، ص96،67)

1-1-3- فعل زیان بار :

مسئولیت پرستار زمانی مطرح می گردد که پرستار ( عملی که نتیجه زیان باری در پیداشته باشد انجام دهد .از جمله اشتباهات که به وفور رخ می دهد عبارتند از : اشتباهدر تجوویز یا میزان دارو ، استفاده از داروهای تاریخ مصرف گذشته یا اشتباه دردرمان و تزریق دارو که می تواند جان بیمار را در معرض خطر قرارده و مسئولیت مدنی پرستاردر این بابت مطرح می شود .

2-1-3- تحقق خسارت :

خسارت به معنای از میان رفتن ؛ تلف شدن ، کم شدن یا معیوب شدن یک جسم و یادچار نقص شدن انسان و فوت او میباشد . سه نوع خسارت در نظام حقوقی ما وجود دارد کهعبارت است از : 1- خسارت مادی 2- خسارت جانی و بدنی 3-خسارت معنوی که خسارت هایوارده به بیمار جزو دسته خسارت های جانی و بدنی می باشد . بدیهی است یکی از ارکانمهم مسئولیت مدنی تحقق خسارت است . لذا مادامی که وجود ضرر و خسارت به جان بیماربه اثبات نرسد ، مسئولیت مدنی پرستار منتفی می باشد . به عنوان نمونه : ممکن استپرستار در تزریق یک دارو از نظر اهل فن و خبره دچار اشتباه شده یا بدون ضرورت ،دارویی را تزریق نماید و لکن هیچ ضرر و خسارتی به بیمار وارد نشده باشد . در اینحالت موضوع مسئولیت مدنی و بالتبع جبران خسارت منتفی است هرچند که شاید این اقدامپرستار به عنوان یک تخلف انضباطی قابل پیگیری باشد ( فلاح ، ص92 ،76). بنابراین درصورت وارد شدن ضرر به جان بیمار ، پرستار موظف به جبران خسارت است . در خصوص شیوهرسیدگی به شکایات باید گفت که ما دارای چهار سازمان قانونی مهم جهت کنترل کارکنانمراقبت های بهداشتی هستیم که عبارت است از : 1- دادگاه های حقوقی 2- دادگاه هایکیفری 3- دادگاه های بررسی علت مرگ ناگهانی 4- هیأت انتظامی با زیر گروه هایگوناگون ، مانند کالج پرستاران ، سازمان نظام پرستاری دارای منشوری می باشد که درآن منشور اهداف سازمان قید شده است .یکی از اهداف آن ارائه گزارش کارشناسی در موردتخلفات پرستاری می باشد که از سوی سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران برایمشاوره به این سازمان ارجاع گردیده است آنچه مورد توجه کارشناسان این نظام و محاکممربوطه می باشد .آن است که آیا پرستار مورد شکایت ، دارای شرایط و ویژگی های احرازپست پرستاری بوده است یا خیر .بدین ترتیب علاوه بر اهمیت اثبات ضرر همانطور که دربحث مسئولیت کیفری قید شد ، مواردی مانند افشای اطلاعات خصوصی و محرمانه بیمار ،حمله و تهدید بیماران ، ایجاد رعب و هراس در بیمار ، عدم انجام اقدامات لازم وضروری ، عدم صلاحیت حرفه ای پرستار ، عدم حضور و ترک محل خدمت ، هتک حرمت جامعهپزشکی ، تحمیل مخارج غیر ضروری ، انجام ندادن وظایف حرفه ای ، عدم همکاری لازم درموارد خاص ، تجویز داروهای روان گردان و مخدر و جذب بیمار از موسسات بهداشتی ودرمانی مورد بررسی قرار میگیرد.

3-1-3- ارتباط سببیت میان فعل زیان بار و خسارت وارده :

برای این که پرستار مسئول شناخته شود ، صرف وقوع خسارت یا احراز خطای پرستاربه تنهایی کافی نیست . بلکه باید میان خسارت وارده به بیمار و خطاری پرستار رابطهسببیت موجود باشد تا پرستار مسئول شناخته شود . یکی از مباحث که تقریباً در اغلبوقایع حقوقی مطرح می شود و نقش سرنوشت سازی را نیز ایفا می کند ، بحث احراز ارتباطسببیت می باشد . بدین معنا که مشخص نماییم ضرر وارده ناشی از کدام فعل می باشد و کدامعامل و عاملان حادثه مسئول واقعی بوده و موظف به جبران خسارت و تحمل مجازات هایاحتمالی آن خواهند بود . مادۀ 520 قانون آئین دادرسی مدنی اگر چه در مورد مسئولیتقراردادی است لیکن مسئولیت غیر قراردادی نیز مستم همین شرط می باشد .به موجب اینمقرره در خصوص مطالبه خسارت وارده ، خواهان باید این جهات را ثابت نماید که زیانوارده بلاواسطه ناشی از عدم انجام تعهد یا تأخیر آن یا عدم تسلیم خواسته بوده است.در غیر این صورت ، دادگاه دعوای مطالبه خسارت را خواهد نمود ».

بنابراین چنانچه فعل زیان بار را نتوان به پرستار نسبت داد و در پل عمل اونباشد ، پرستار مسئول نخواهد بود . این قاعده را در بیشتر کشورهایی که دارای نظامحقوق کامن لا ( به نظام رویه قضایی و سابقه قضایی نیز معروف است . نوعی نظام حقوقیاست که از سال 1066 میلادی به بعد توسط دادگاه های شاهی انگلستان ایجاد شد ) باشندمی توان تعمیم داد زیرا وجود ارتباط سببیت جهت اثبات قصور یکی از شرایط اساسیاحراز می باشد .

4-   بیمه مسئولیت حرفه ای پرستاران :

بیمه مسئولیت حرفه ای پرستاران عبارت است از بیمه مسئولیت مدنی حرفه ای بیمهگذار در قبال اشخاصی که به علت خطا ، اشتباه ، غفلت و یا قصور بیمه گذار در انجامامور پزشکی دچار صدمات جسمانی یا روانی گردیده و یا فوت شوند . امروزه بیمهمسئولیت پزشکی ، اهمیت فراوانی در جوامع متمدن دارد . اما در کشور ما فقط عدهمعدودی از پزشکان ، بیمه مسئولیت مدنی حرفه ای پزشکان را خریداری می نمایند و یکیاز وظایف صنعت بیمه آن است که پرستاران و پزشکان را در خصوص وجود این نوع بیمهآگاه سازند و اهمیت وجود آن را برای شاغلان این حرف معین نمایند . مانند هر کاردیگری ، تقاضا برای مسئولیت حرفه ای پزشکان از رفتار مصرف کننده ناشی می شود .همانطور که در فوق ذکر شد این نوع بیمه به جبران مسئولیت مدنی بیمه گذار می پردازدکه قصور و تقصیر وی در انجام امور پزشکی و درمان منجر به وارد آمدن صدمات جسمانی ،روانی یا فوق اشخاص شده است (شاهدانی ، 89 ، ص135) جهت گسترش این نوع بیمه ، درگام اول باید موانع رشد و گسترش بیمه مسئولیت مدنی پرستاران و پزشکان مورد بررسیقرار گیرد که از عوامل عمده آن می توان به عوامل فرهنگی ، ضعف قوانین و مقررات ،بی توجهی به آموزش و تبلیغات اشاره نمود . از تجزیه و تحلیل آماری بیمه گر ها درخصوص عدم رشد این نوع بیمه ، سه نتیجه حاصل شده است  ( شاهدانی ، 1389 ، ص27).

1-1-4- پوشش ارائه شده به موجب بیمه نامه مسئولیت مدنی حرفه ای پزشکان تأمینکافی و مناسب را به بیمه گذاران نمی دهد .

2-1-4- ضعف قوانین و مقررات موجود در ارتباط با مسئولیت مدنی حرفه ای پزشکانمانعی در راه توسعه و پیشرفت مسئولیت حرفه ای پزشکان در ایران می باشد .

3-1-4- اخذ گواهی برائت از مسئولیت توسط پزشکان از بیماران ، مانعی در راهتوسعه و پیشرفت بیمه مسئولیت مدنی حرفه ای پزشکان در ایران است .

در خصوص سه فرض فوق خصوصاً فرض سوم که در اغلب کشورهای اروپایی اخذ برائت ازپزشکان صرف عدم مسئولیت آنها نیست ، باید بیمه گرها با همکاری متخصصان و کارشناسانمربوط نواقص خصوصاً ضعف های قانونی مانند اخذ برائت را برطرف نموده و بستر را جهتگسترش این نوع مسئولیت بر پایه نظریه خطر فراهم سازند .

نتیجه :

با عنایت به این که پرستاران دارای مسئولیت حرفه ای در حین خدمت خود می باشندو در مقابل این نوع مسئولیت که وابسته به جان و حیات بیمار است فقط به آنها 6 درصداز هزینه های هتلینگ بیمارستان ها پرداخت می شود ، قطعاً این امر موجب کاهش انگیزهشاغلان این نوع حرف در قیاس با پزشک می گردد چنانچه پرستاران از همان مسئولیتکیفری و مدنی پزشکان برخوردار باشند ، قانون مجازات کیفری به صورت حصری مسئولیتکیفری پزشکان را بر شمرده است پس حیطه مسئولیت کیفری آنها مشخص است . اما در خصوصمسئولیت مدنی پرستاران ، این نوع مسئولیت بر پایه نظریه تقصیر و تعهد به وسیله»است ، یعنی در صورت اشتباه یا تعدی و تفریط پزشک و یا پرستار این امر باید توسطمدعی ثابت گردد که در اغلب موارد به علت سختی مراحل پیگیری ، امور این چنین مسکوتمیماند. از وظایف سازمان نظام پرستاری می دانیم که با رایزنی های خود علاوه برافزایش تعرفه های این قشر و همکاری مجلس شورای اسلامی در تصویب قانون تعرفه هایجدید ، بتواند بستر را برای رشد پرستاران فراهم سازد . علاوه بر این سازمان به غیراز ارائه خدمت به پرستاران در زمینه بیمه مسئولیت و آموزش این قشر باید با دعوت ازکارشناسان امور بیمه ای و پزشکی ، کمیته ای تخصصی تشکیل داده و تمامی جوانب اینموضوع را بررسی و نکات لازم جهت آشنایی با قوانین و مقررات مسئولیت پرستاران وشیوه عملکرد بیمه مسئولیت مدنی حرفه ای پرستاران به همراه نمونه آماری ، مربوط بهتجربیات بیمه ای را استخراج و در اختیار مردم و جامعه پزشکی قراردهد .

نمونه قراراداد مشارکت مدنی

نکات اعلام ولادت:

دریافت کد رهگیری املاک چه مزیتی دارد؟